استومی چیست؟
هر چند در گفتگوها و حتی برخی نوشته ها “استومی” و “استوما” را معادل هم بکار میبرند اما در تعریف استومی میبایست یک تفاوت بسیار کوچک بین این دو کلمه را در نظر گرفت.
معمولا به قسمتی از روده، که از جداره شکم بیرون گذاشته شده است “استوما” گفته میشود و به این عمل یعنی تعبیه سوراخی در جداره شکم و قرار دادن استوما از میان آن و بر روی شکم استومی اطلاق میگردد.
یعنی بطور خلاصه”در عمل استومی برای بیمار استوما تعبیه میشود.”
استوما به قسمتی از روده گفته می شود که به دلایلی از جداره شکم بیرون گذاشته شده است و توسط بخیه به جدار شکم ثابت شده و مواد دفعی بدن از طریق آن خارج می شود.
عمل جراحی برای ایجاد سوراخی بر شکم و قرار دادن استوما بر روی شکم را استومی می گویند.
در واقع جراحی استومی بر روی افرادی انجام می گیرد که قادر نیستند مانند افراد عادی بطور طبیعی دفع ادرار و مدفوع داشته باشند.
استومی های دفعی یعنی انواعی که از آنها مواد دفعی مانند ادرار و مدفوع خارج میشوند مهم ترین و شایع ترین نوع استومی هستند.
انواع استومی چیست؟
بصورت کلی میتوان استومی را به روشهای گوناگونی دسته بندی کرد اما آن چیزی که بیشتر در اینجا مدنظر است استومیهای دفعی است، یعنی انواع استومی که از آنها مواد دفعی مانند ادرار و مدفوع خارج میشوند.
این نوع استومیها به سه گروه کلی تقسیم می شوند.
- کلستومی
- ایلئوستومی
- یوروستومی
لازم به ذکر است که هر کدام از این گروهها با توجه به شرایط بیمار و بیماری و یا تکنیک جراحی به زیر گروههای متنوع دیگری ممکن است تقسیم شوند.
دلایل استومی
بیماری های التهابی روده مانند بیماری کولیت اولسرو و کرون، سرطان های لگن مانند سرطان مثانه و رحم و تخمدان ممکن است منجر به ایجاد استومای دائمی یا موقت شوند.
نوعی بیماری مادرزادی به نام هیرشپرونگ نیز نیازمند جراحی استومی است.
در بخش انتهایی روده بزرگ مبتلایان به این بیماری بعضی سلول های مربوط به سیستم عصبی ایجاد نشده و سبب انسداد روده می شود.
سوراخ شدگی روده ها نیز یکی از شایع ترین دلایل انجام جراحی استومی است که در اثر شرایطی همچون ضربه در طی تصادفات شدید رانندگ، کولیت اولسرو شدید پارگی دیورتیکولیت و فیستول رخ دهد.
دیورتیکولیت یکی از شایع ترین بیماری های گوارشی است که اغلب در روده بزرگ دیده می شود.
درد شکمی و گاهی تب و لرز از علائم بروز دیورتیکولیت هستند.
در صورت التهاب شدید در ۱ تا ۲ درصد موارد این دیورتیکول ها ممکن است پاره شده و سبب ایجاد استوما شوند.
این بیماری نیز ممکن است نیازمند استومی باشد.
کولیت اولسرو ممکن است ریسک ابتلا به سرطان روده را افزایش دهد.
این بیماری اغلب در سنین ۱۵ تا ۴۰ سالگی رخ می دهد و شیوع آن در زنان و مردان برابر است.
بیماری کرون نیز یکی از بیماری های التهابی روده است که اغلب روده کوچک را درگیر می کند اگرچه ممکن است تمام بخش‌های دستگاه گوارش از دهان تا مقعد را درگیر کند.
اسهال، مدفوع شل همراه با کاهش وزن، درد مفصلی، التهاب عنبیه، مشکلات پوستی، افسردگی و خستگی مزمن از مهم ترین علائم و عوارض این بیماری گوارشی هستند که در فاز حاد و پیشرفته بیماری ممکن است منجر به استوما شوند.
انسداد روده مهم ترین عارضه این بیماری است که در اثر التهاب و حجیم شدن جدار روده رخ می دهد.
سایر دلایل
سرطان های معده، طحال و کبد نیز ممکن است نیازمند جراحی استومی باشند.
بی اختیاری مدفوع در موارد حاد که قابل درمان نیست نیز یکی از عوامل شایع انجام جراحی استومی است.
تصادفات شدید که موجب وارد شدن آسیب جدی به احشای شکمی و لگنی می شوند نیز ممکن است سبب بروز استوما و نیاز به انجام جراحی استومی شوند.
مشکلات عصبی جداره روده ممکن است سبب ایجاد فلج روده شده که این وضعیت نیز نیازمند جراحی استومی هستند.
فلج عصبی مثانه سبب احتباس ادرار شده و ممکن است نیازمند جراحی استومی شود.
بیماران دچار فلج نخاعی نیز برای کنترل بیشتر روی دفع ادرار ممکن است تحت جراحی استومی قرار بگیرند.
مثانه خارج شکمی، دریچه پیشابراه خلفی و ناهنجاری های مقعدی از بیماری های مادرزادی نیازمند انجام این جراحی هستند.
استومی کجا قرار میگیرد؟
بهترین روش قبل از جراحی این است که محل قرار گرفتن استومی روی بدن توسط جراح علامت گذاری و تمام وضعیت های خاص و محل های امکان پذیر برای نصب کیسه سنجیده و مقایسه شوند. بهترین محل بخش صاف شکم است که به راحتی قابل دید و دسترسی است. علامت گذاری در حالت نشسته ، ایستاده یا خوابیده انجام میشود و به مواردی از قبیل چین پوست ، زخم ، مسیر کمربند ، ارتفاع نفس نفس و شکل عمومی شکم توجه میشود. استومی معمولا بین عضله ها در چپ یا راست اواسط شکم قرار میگیرد. کلوستومی معمولا در چپ ناف و ایلئوستومی در راست قرار میگیرد.
آیا استومی عوارض دارد ؟
بروز عوارض امکان دارد. در اوایل کار با استومی مقداری زمان میبرد تا با تعویض یا تخلیه ی آن آشنا شوید و شاید در این بین اتفاقاتی بیافتد. پس از اینکه به وسیله عادت کردید عوارض ناشی از ان بسیار خفیف هستند مثل سوزش اطراف محل که آن هم به راحتی قابل رفع است. اضافه یا کم شدن بیش از حد وزن میتواند بر عملکرد آن تاثیر بگذارد. دیگر مشکلات که طی زمان امکان دارند شامل فتق (تضعیف جداره ی شکم اطراف استومی) یا پایین افتادگی (برآمدگی از روده) است که اگر حاد شوند جراحی لازم است.
زندگی کردن با استومی نیاز به کمی وفق دادن و یادگیری دارد ولی بدون مشکل خاصی میتوان با آن زندگی و فعالیت داشت.
آیا غذا خوردن کنترل یا محدود میشود؟
بسیاری از بیماران غذای همیشگی با محدودیت کمی دارند. برای کنترل دفعات و حالت اجابت شاید مجبور به رعایت یک سری دستورالعمل های غذایی شوید. میانگین خروجی روزانه برای ایلئوستومی ۵۰۰ میلی لیتر با میزان حدودا ۱۰۰۰ الی ۱۵۰۰ میلی لیتر است. میانگین خروجی روزانه برای کلوستومی حدود ۵۰۰ میلی لیتر یا میزان ۲۰۰ الی ۷۰۰ میلی لیتر است. مقدار و حالت اجابت باید تحت نظر باشد و خروجی بیش از میزان میانگین آن هم بطور دائمی باعث کم شدن آب بدن میشود ، ضمنا افت سریع خروجی همراه با دل درد نشان دهنده ی یبوست یا انسداد است. غذا را بخوبی جویده و مصرف مایعات را زیاد کنید. معمولا توسط پزشک یا متخصص لیستی از غذاهایی که به سفت شدن مدفوع کمک و یا غذاهایی که باید برای جلوگیری از انسداد از آنها پرهیز کنید داده خواهد شد. اگر بخش زیادی از روده ی کوچک برداشته نشده پس استومی منجر به سوء تغذیه نمیشود. در خاتمه با گذشت زمان خودتان را به استومی وفق خواهید داد و یاد میگیرید چه غذاهایی چگونه روی خروجی استومی تاثیر دارند . اکثر بیماران میتوانند با زیر نظر داشتن تاثیر غذاها کم کم به حالت عادیشان برگردند.
آیا استوما دردناک است؟
خیر، استوما فاقد پایانه های عصبی حس درد است و به همین دلیل هیچگونه احساس دردی ندارد.
در ادامه ی بحث آموزش روش تعبیه کیسه های استومی را آموزش می دهیم.
منابع(سایتهای):