در سال‌های اخیر، روش‌های غیر دارویی متعددی به‌عنوان جایگزین یا مکمل درمان زخم‌های مزمن پیشنهاد شده‌اند. یکی از این روش‌ها، درمان با لیزر کم‌توان (LLLT) است که تکنیکی نوین برای تسریع روند ترمیم زخم محسوب می‌شود. این مطالعه، به بررسی جدیدترین تکنیک‌های مبتنی بر تابش لیزر در درمان زخم‌ها و نکات بالینی مرتبط با انواع مختلف زخم‌ها می‌پردازد. همچنین، به‌صورت خلاصه مکانیسم‌های احتمالی اثرگذاری این روش در فرآیند ترمیم زخم توضیح داده شده است. با وجود مطالعات متعدد در این زمینه، برای درک بهتر مراحل ترمیم و تعیین عوامل مؤثر بر LLLT، انجام کارآزمایی‌های بالینی کنترل‌شده بیشتری ضروری است. زخم‌ها از رایج‌ترین مشکلات سلامت در سراسر جهان هستند. زخم‌های تروماتیک و اسکارهای جراحی در رده زخم‌های حاد و مزمن قرار می‌گیرند و معمولاً با عوارض جسمی و روانی زیادی همراه‌اند. دسته‌بندی زخم‌ها به حاد و مزمن، نقش مهمی در تعیین خط مشی درمان و ارزیابی کیفیت روند بهبودی دارد. زخم‌های جراحی، ممکن است سطحی یا عمیق باشند و لایه‌های مختلفی از پوست، مخاط، فاسیا و عضله را درگیر کنند.
درمان‌های رایج معمولاً شامل داروهای موضعی هستند. با توجه به شیوع بالای زخم‌ها، هزینه‌های زیاد روش‌های سنتی و بروز مقاومت دارویی به‌ویژه در زخم‌های مزمن، استفاده از روش‌های جایگزین مانند لیزر، میدان‌های الکترومغناطیسی، نور، اولتراسوند و غیره گسترش یافته است.
لیزر کم‌توان (LLLT) چیست؟
درمان با لیزر کم‌توان (LLLT) روشی غیرحرارتی است که با انرژی پایین، بر عملکرد سلولی تأثیر می‌گذارد. نور لیزر باعث فعال‌سازی مکانیسم‌های بیوشیمیایی خاصی در سلول‌ها می‌شود که در نهایت به تحریک بازسازی بافتی، کاهش التهاب و بهبود ترمیم زخم منجر می‌شود. ویژگی‌های فیزیکی لیزر مانند یکنواختی طیفی (تک‌طولی‌موج بودن)، همدوسی و قطبش، آن را برای کاربردهای پزشکی مناسب می‌کند. در تعامل نور با بافت، جذب عامل اصلی است که در لیزر کم‌توان معمولاً بدون افزایش دمای محسوس صورت می‌گیرد. این پدیده را “فتوبیواکتیواسیون” یا “فوتوبیومدولاسیون” می‌نامند.
مزایای لیزر کم‌توان نسبت به درمان‌های دیگر
روش‌های سنتی مانند مصرف دارو یا جراحی معمولاً با درد، التهاب، ایجاد اسکار و عوارض جانبی سیستمیک همراه‌اند. اما در LLLT امکان درمان ناحیه‌ای زخم بدون اثرات جانبی سیستمیک وجود دارد. همچنین، لیزر با تحریک میکروسیرکولاسیون باعث بهبود اکسیژن‌رسانی و جذب ادم می‌شود که برای درمان زخم‌های مزمن، به‌ویژه در بیماران دیابتی بسیار مهم است.
- غیرتهاجمی و بدون درد
- بدون عوارض جانبی قابل‌توجه
- تسریع روند بهبودی
- کاهش خطر عفونت
اثرگذاری لیزر کم‌توان بر روند بهبود زخم مزمن
تحقیقات نشان داده‌اند که LLLT می‌تواند روند ترمیم زخم را از طریق افزایش تکثیر سلولی، تحریک آنژیوژنز (رشد رگ‌های خونی جدید)، فعال‌سازی ماکروفاژها و فیبروبلاست‌ها و تنظیم پاسخ‌های ایمنی تسریع بخشد. همچنین، این روش در کاهش درد، تورم و ترشحات زخم نیز مؤثر بوده است. LLLT در درمان زخم‌های دیابتی، زخم‌های فشاری، بریدگی‌ها، زخم‌های نکروتیک، اگزمای مرطوب و التهاب‌های پوستی کاربرد دارد. با توجه به اینکه زخم‌های دیابتی اغلب به علت نکروز ناشی از هایپرگلیسمی ایجاد می‌شوند، درمان با لیزر می‌تواند از پیشرفت عفونت جلوگیری کرده و روند بهبودی را تسهیل کند.
ملاحظات بالینی و دوز درمانی
یکی از چالش‌های درمان با لیزر کم‌توان، تعیین دوز بهینه است. واحد رایج در این زمینه چگالی انرژی (J/cm²) است. مطالعات مختلف دوزهایی بین 0.1 تا 12 ژول بر سانتی‌متر مربع را مؤثر دانسته‌اند و در برخی موارد خاص تا 30 J/cm² نیز توصیه شده است. عوامل زیادی از جمله طول موج، توان خروجی، فرکانس و زمان تابش بر نتیجه درمان مؤثرند. انتخاب صحیح این پارامترها برای دستیابی به نتیجه درمانی موفق ضروری است.
چه نوع زخم‌هایی برای لیزر درمانی مناسب‌اند؟
- زخم‌های دیابتی که دیر بهبود می‌یابند
- زخم بستر در بیماران کم‌تحرک
- زخم‌های وریدی (زخم‌های ناشی از اختلالات عروقی)
- زخم‌های جراحی که با تأخیر بهبود می‌یابند
- سوختگی‌های سطحی و نیمه‌عمیق
نکات مهم قبل از شروع لیزر درمانی
- ابتدا علت زمینه‌ای زخم (مانند دیابت یا مشکلات عروقی) باید کنترل شود.
- زخم باید به طور مرتب تمیز و پانسمان شود.
- لیزر درمانی باید تحت نظر پزشک متخصص و با دستگاه استاندارد انجام شود.
جمع‌بندی
با وجود مطالعات گسترده، هنوز بسیاری از جنبه‌های تأثیر لیزر کم‌توان در ترمیم زخم ناشناخته باقی مانده است. تعیین دقیق پارامترهای درمانی و درک مکانیسم‌های سلولی و فیزیولوژیکی آن، نیازمند پژوهش‌های بیشتر است. با این حال، LLLT به‌عنوان روشی با کارایی بالا در درمان زخم‌های مزمن، به‌ویژه زخم‌های پوستی و دیابتی، شناخته شده و آینده روشنی در پزشکی ترمیمی دارد.